Door Peter Hagtingius –

Kreeg het boek ‘Et Alors? aangereikt. Met de intrigerende ondertitel: ‘waarom de Fransen zo Frans zijn’. Ook na een tijdje rondhangen in dit land zou ik zo gauw geen antwoord weten.

Hoe definieer je ‘Frans’? En nog lastiger: ‘zo Frans’. Begin ik maar helemaal niet over de politiek heikele kwestie wie Fransen zijn. Alleen wie in dit land geboren is? De eigenaar van een Frans paspoort? Daarover wordt in verschillende kringen – laat ik zeggen – nogal genuanceerd gedacht.

Ik had er aanvankelijk niet veel fiducie in, in dat boek. Vanwege de cover waarop we maar eens een besnord iemand met een alpinopet te zien krijgen. Alleen de ‘baguette’ ontbreekt nog, en/of een Deux Chevaux.

Ik ben allerminst zo’n francofiel, maar het is volgens mij echt onzin om Frankrijk anno nu met een alpinopet te verbeelden als je de ingewikkelde vraag oppert wat de bevolking van dit land nou zo ‘Frans’ maakt.

Dat weten de auteurs van het boek (Joost Houtman en Alain Mouton, uitgeverij Ertsberg, € 26.95) ook niet. Met relatieve platitudes als grandeur, chauvinisme, specifieke gastronomie, taaltrots, de wereldtitel staken en min of meer losse(re) zeden kom je er niet.

Op zoek naar een vertaling

Niettemin heb ik dit boek met meer dan enig genoegen gelezen. Ik durf best van een aanrader te spreken.

Je hebt om te beginnen dus die titel ‘Et Alors?’

Sedert ik hier verblijf zoek ik naar een passende vertaling van die uitdrukking waarmee ik vaak genoeg om m’n oren ben geslagen. Voormalige Britse buren dachten aan ‘So what?’, ik kom niet verder dan ‘Nou én?’ Ik heb inmiddels begrepen dat president Mitterrand, staatshoofd van 1981tot 1995, vaak ‘Et alors?’ zei hij als hem kritisch naar Franse opvattingen werd gevraagd.

(Terzijde: Mitterrand was mijn eerste president na mijn immigratie en naar mijn idee de laatste die er echt toe deed. Allicht een vooroordeel, ik ben tegen vooroordelen, behalve tegen die van mij).

De prefect die vuilnisman werd

In het enthousiast geschreven ‘Et Alors’ lees ik dingen die ik niet wist. Geen flauw idee dat de ‘poubelle’ langs de doorgaande ‘chemin’ die ik elke twee dagen met een volle vuilniszak met een gedwongen bezoek vereer, vernoemd is naar Eugène Poubelle (1831-1907) die als prefect vond dat de rotzooi op straat voortaan in containers gedumpt moest worden. Ik kende het letterlijk legendarische verhaal achter chauvinisme niet, Nicolas Chauvin. Dat de Pool Chopin en de Belg Johnny Hallyday voor Frankrijk kozen, is algemeen bekend, maar waren ze ‘zo Frans’? Dat Edith Piaf ooit van moord beschuldigd werd en dat die Benadette in Lourdes niet Maria maar een bosnifm te spreken kreeg, is geen groot nieuws. Doet er niet toe, misschien zegt die legende wél iets over ‘de’ Fransen van ooit.

Nostalgie: lees Jan Brusse

Tijdje terug hield ik halt bij een Vlaamse mevrouw met een boekenstalletje op zo’n grote Provençaalse markt. Ze deed ook in Nederlandstalige boeken en ik stuitte op een paar bundels columns van Jan Brusse (1916-1996). Destijds op radio en tv een soort ‘correspondent avant la lettre’ in Parijs en daarna in Zuid-Frankrijk. Ik herinnerde me die uitzendingen nog en was toen ook zo iemand die dacht: Frankrijk, Parijs daar moet je wezen, daar moet je zijn.

Ik weet nu beter, maar wat Brusse ons vertelde, was zijn impliciete zoektocht naar het antwoord op de vraag waarom de Fransen zo Frans zijn. Althans toen.

Ik denk (en ik vrees) dat Jan Brusse onbedoeld de ambassadeur van het toerisme richting Frankrijk was. Mooie sfeerverhalen en over ontmoetingen met unieke mensen.

Noem het nostalgie. Het Frankrijk van Brusse bestaat niet meer, maar het is heerlijk erover te lezen. En dan peins je er zelf over: wat maakten de Fransen zo Frans?