Reli-vakantietip: Maria Magdalena in de Var

wo 22 maart 2023

Door Maria Edelman

Longread – klik op de foto’s om ze te vergroten

Op weg naar Nice of Saint-Tropez rijd je er misschien zomaar langs, Saint-Maximin-la-Sainte-Baume, een stadje in de Var aan La Provençale, de snelweg A8 iets ten zuidoosten van Aix-en-Provence, het vervolg van de Autoroute du Soleil. Als je niet gedoemd bent achter het stuur te zitten, zie je dan uit een ooghoek ineens een gigantische, gotische basiliek. Wat doet die daar, had ik me al een paar keer afgevraagd. Zo’n grote kerk in zo’n overzichtelijk stadje met iets van 15.000 inwoners. Ik wilde er meer van weten en ging op onderzoek uit. Ik ontdekte dat Saint-Maximin-la-Sainte-Baume een bedevaartsoord voor pelgrims is omdat de overblijfselen van Maria Magdalena er begraven zouden liggen. Op haar naamdag, 22 juli, verzamelen zich er nog elk jaar de Roma-zigeuners rond haar graf. Om haar te eren.

Het is bijna pasen. Ik dacht: ik moet dat verhaal vol symboliek nu echt even opschrijven.

Binnen in de basiliek
Maria Magdalena in de basiliek van Saint-Maximin

Baume is ‘grot’ in het Provençaals

Saint-Maximin zoals iedereen de plaats gemakshalve noemt, is naar Provençaalse normen op zich best aardig maar niet heel bijzonder. En het ging me dus om een wat mij betreft nogal onbekend bedevaartsgebied. Om te beginnen bij die wonderlijke en werkelijke enorme basiliek die in 1295 door de toen toekomstige koning Charles werd verordonneerd. Pas in 1592 was men er klaar mee: met zo’n 73 meter lang, 43 meter breed en 29 meter hoog werd het de grootste gotische basiliek in de Provence. Het orgel van de basiliek dateert uit 1774 en is, zeker onder kenners, befaamd. Het heeft al zijn 2.692 originele orgelpijpen nog waarmee het een hemelbestormend geluid kan produceren. Klik hier voor een prachtige performance. Tijdens de Franse Revolutie toen kerken aangevallen werden heeft de organist het orgel van de ondergang gered door er heel hard de Marseillaise op te spelen.

De tuinman en de grot

Die basiliek is dus gewijd aan Maria Magdalena (‘Madeleine’ in het Frans), ze ligt er ook opgebaard in een graftombe. Maar waar het eigenlijk om gaat is de grot waarin zij zich terugtrok. Want even buiten Saint-Maximin zou zij, Maria Magdalena, daar een sober en teruggetrokken leven geleid hebben. Al in de middeleeuwen werd haar grot daardoor een belangrijk bedevaartsoord. Baume is grot in het Provençaals. En ook nu, na een kleine 2000 jaar wordt zij er vereerd.

Massif de la Sainte Baume

La Grotte de la Sainte-Baume

Maar wie was nou die vrouw die de gemoederen nog zo in beroering kan brengen? In de Bijbel wordt Maria Magdalena twaalf keer met name genoemd. Ze speelt een rol in alle vier de evangeliën van het Nieuwe Testament. Ze wordt beschreven als een rijke vrouw uit Magdala, bij het meer van Tiberias, die als groupie met Jezus Christus meereisde. We hebben het hier over de eerste eeuw van onze jaartelling. In het evangelie van Johannes is ze niet alleen de eerste die ontdekt dat het graf van Jezus leeg is, maar ook de eerste die hem herkent. Als ze de zojuist uit de dood verrezen Jezus ziet, denkt ze eerst dat het een tuinman is. Pas later ziet ze dat het Jezus zelf is. Lees maar na in de Bijbel.

Op de boot gezet

Maar hoe is zij, in de eerste eeuw van onze jaartelling, vanuit Palestina in de Provence terechtgekomen? Net als bootvluchtelingen die ook nu nog op Zuid-Europese kusten aanspoelen, deed ze dat per schip. Na de kruisiging van Jezus werden zijn volgelingen Palestina uitgejaagd. Maria Magdalena werd, volgens een legende, in een bootje zonder zeil, roer en stuurman, de zee op gedreven met een paar andere vluchtelingen. In de buurt van Marseille (in Saintes-Maries-de-la-Mer, in de Camargue) strandde het bootje.

Een andere opvarende uit het gezelschap van Magdalena was de (later heilig verklaarde) Maximinus. Die werd op zeker moment de eerste bisschop van Aix-en-Provence en gaf opdracht voor de bouw van een klooster in Saint-Maximin. Dat plaatsje werd dus naar hém, en niet naar Maria Magdalena vernoemd.

Toen begon het wonder pas echt

Maria Magdalena zelf kwam terecht in Marseille en predikte daar het evangelie. En toen begonnen de wonderen pas echt: ze beloofde het kinderloze koningspaar dat die stad bestierde, de geboorte van een kind. De koning en de koningin gingen op weg naar Rome om bij Petrus (de eerste paus in Rome) de geldigheid van deze belofte te laten bevestigen. Zo ging dat nou eenmaal in die tijd: eerst bevestigen, dan geloven.

En zie: tijdens een storm onderweg werd het kind – te vroeg – geboren en helaas stierf de koningin. De koning legde zijn overleden echtgenote op een klip, liet daar ook het kind achter, en vervolgde zijn weg naar Rome. Op de terugweg kwam hij vervolgens weer langs die rotspunt, waar hij moeder en kind gezond en wel aantrof! Nu zou je zeggen: wat een hufter. In die tijd vond vrijwel heel Marseille het logisch zich dus maar tot het christelijk geloof te bekeren.

Maar Maria Magdalena hield het voor gezien en trok zich terug in een grot nabij Saint-Maximin-la-Sainte-Baume om boete te doen voor haar ‘zondige vorige leven’; ze was, zoals in de Bijbel te lezen valt, niet altijd even ‘kuis’ geweest. Maar was dat wel zo?

Samengevoegde vrouwen

Een paar honderd jaar later is heel Frankrijk tot het christendom bekeerd. In 591 voegt Paus Gregorius de Grote (540-604) – naar wie het ‘gregoriaans’ in de muziek is genoemd – in zijn preken over Magdalena een aantal zondige, overspelige en deels anonieme vrouwen uit de Bijbel samen tot een min of meer kloppend verhaal van één persoon: Maria Magdalena.

Met deze ‘fusie’ diende Gregorius twee doelen: hij was van de verwarring rond al die vrouwen die niet deugden af en hij had de Maria Magdalena die hij wilde hebben. Gelovigen konden zich makkelijk met haar vereenzelvigen – iedereen zondigt wel eens – en omdat ze boete deed werd zij geschikt geacht om als heilige vereerd te worden. Door de eeuwen heen is Maria Magdalena op veel schilderijen afgebeeld als een enigszins verwilderde, vrijwel ontklede vrouw met weelderige vormen en lang, loshangend haar.

Zalfpot en een leeg graf

Na de vele iconen van de toch wat saaie heiligen was het voor heel wat kunstenaars een verademing om eens een mooie vrouw te kunnen schilderen. Zo ontstond er een heuse Maria Magdalena-cultus. En net zoals alle heiligen in de rooms-katholieke kerk heeft Magdalena een vast attribuut: de zalfpot. Ze zalfde de voeten van Jezus en droogde ze af met haar lange blonde haar. Na zijn dood wilde ze dat met zijn ganse lichaam doen, maar daar kwam het niet van: ze vond het graf leeg.

Zie je op een schilderij een mooie vrouw afgebeeld met lange haren en een potje met een dekseltje erop, dan kunt u er vergif op innemen dat we hier met een Maria Magdalena van doen hebben. Vaak stonden de vrouwen, vriendinnen of minnaressen van de schilders model.

En dan de relikwieën

Onderdeel van de heiligenverering in de middeleeuwen was het vereren van relikwieën: botsplinters, tranen, liters moedermelk (van Maria), fragmenten kruishout, spijkers, zelfs een voorhuid (van Jezus), you name it en het werd in een zilveren of gouden reliekschrijn gevat en vereerd. Pelgrims liepen er graag een paar honderd kilometer voor om. Sinds de middeleeuwen is er een aantal plaatsen die er prat op gaan dat zij (geheel of gedeeltelijk) ‘iets’ van Maria Magdalena in bezit hebben. Voeg je alles samen, dan kun je daar moeiteloos een hele basiliek mee volstouwen. Tijd om in te grijpen, dachten in het midden van de 12e eeuw de monniken in Saint-Maximin, die zagen hoeveel rijkdom die verering elders in het laatje bracht. In 1295 erkende de toenmalige paus dat de botten van Maria Magdalena officieel in Saint-Maximin begraven liggen. Saint-Maximin-la-Sainte-Baume werd na Jeruzalem en Rome het belangrijkste pelgrimsoord.

Maria Magdalena wordt er – tot op de dag van vandaag – in een crypte bewaard. Ze is de patrones van prostituees, tuinlieden, wijnbouwers, parfumbereiders, handschoenenmakers, kappers, wevers, zeelieden, gevangenen en zigeuners. Daarom komen niet alleen de Roma er jaarlijks op 22 juli hun respect betuigen.

Uit eten

La Table de Bruno, 3 avenue Maréchal Foch
L’Ardoise d’ Audrey et Nico, 29 rue Gutenberg
La Nouvelle Renaissance,
6 place Malherbe
Côté Jardin, www.cotejardin-restaurant.fr
Pizzeria Chez Marie, L’Imprevu, Avenue Gabriel Péri

Praktisch

Meer weten over de Grotte de Sainte Marie Madeleine et circuit de la Sainte Baume: klik hier
Meer informatie met filmpjes: saintebaume.org
Adres: 2200, CD 80 Route de Nans, 83640 Plan-d’Aups-Sainte-Baume

2 gedachten over “Reli-vakantietip: Maria Magdalena in de Var”

Laat een antwoord achter aan Frieda Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Of reageer met je Facebook account

Scroll naar boven