Ondanks of misschien juist dankzij de sociale onrust wordt dezer dagen weer overal in het land de Marseillaise aangeheven, het Franse volkslied. In elk geval op Quatorze Juillet, de nationale feestdag die verwijst naar de bestorming van de Bastille, op die datum in 1789. Maar die Marseillaise heeft dus niks met Marseille te maken!
Kijk, je kunt veel van de Fransen zeggen, bijvoorbeeld ook dat ze creatief met de historische waarheid omspringen. Zo is het nogal onzin om het begin van de Franse Revolutie te dateren op 14 juli 1789. Toen werd weliswaar de beruchte gevangenis La Bastille in Parijs bestormd, maar eerder was er al sprake van gewelddadige oproer. En op 14 juli 1789 zaten er nog maar zeven bajesklanten – onder erbarmelijke omstandigheden – in de Bastille vast. Het verhaal gaat dat toen ook de vermaarde pornograaf Markies de Sade door de opstandelingen in vrijheid werd gesteld, maar dat klopt niet. De Sade was al een paar dagen vóór die 14e juli uit de Bastille ‘overgeplaatst’.
En wat ook niet klopt, is dat de Marseillaise uit die Zuid-Franse havenstad stamt. Allicht vervelend om te erkennen, vind ik wel, maar het lied komt uit nota bene Straatsburg.
Strijdlied van de vrijwilligers
In de Rue Thubaneau in Marseille hangt op nummer 23 de ‘tricolore’ uit het raam. Dan weet je dat daar het museumpje ‘Mémorial de la Marseillaise’ is gevestigd. Waar ze – waarheidsgetrouw – een mooi verhaal vertellen.
Kort samengevat: in 1792 had je op dat adres de ‘Cercle des amis de constitution’, een vriendenkring van ‘Jacobijnen’ die vóór centralistisch bestuur, volkssoevereiniteit en sociale rechtvaardigheid waren. Maar het was oorlog in Europa, de Cercle organiseerde een galadiner om geld op te halen voor een vrijwilligersleger. Ideetje van de 22-jarige arts François Mireur uit Escragnolles in de Alpes-Martimes. Op dat eetfeest begon iemand ‘un chant de guerre pour l’armée du Rhin’ te zingen, een chanson gecomponeerd door ene Rouget de Lisle (1760-1836), legerkapitein in Straatsburg. Maar ook (en misschien vooral) dichter en toneelschrijver.
Een hit in Parijs
In Marseille sloeg op die – met drank overgoten – avond het lied aan. Er werd in de krant enthousiast over bericht. Op 2 juli vertrok een legioen vrijwillige soldaten, geworven door die dokter Mireur, naar het noorden. Onderweg zong men de hymne. Ze waren 27 dagen onderweg naar Parijs, in de steden en dorpen die ze passeerden, deelden ze de tekst uit. Eenmaal in Parijs groeide ‘de Chant des Marseillais’ tot wat nu heet ‘een hit’ uit. Het lied heette al gauw ‘La Marseillaise’. In 1795 werd het officiële volkslied, maar vervolgens verboden ten tijde van het keizerrijk en het begin van de Derde Republiek. In 1897, onder president Jules Grévy, werd het chanson weer in ere hersteld.
Het eerste couplet en refrein
Allons enfants de la Patrie
Le jour de gloire est arrivé!
Contre nous de la tyrannie
L’étendard sanglant est levé
Entendez-vous dans les campagnes
Mugir ces féroces soldats?
Ils viennent jusque dans vos bras.
Égorger vos fils, vos compagnes!
Aux armes citoyens
Formez vos bataillons
Marchons, marchons
Qu’un sang impur
Abreuve nos sillons
De omstreden versie van Gainsbourg
Misschien ook nog aardig om even te weten: in 1979 lanceerde de zanger en componist Serge Gainsbourg (1928-1991) een provocerend bedoelde eigen versie van de nationale hymne, Aux Armes Et Caetera. Hij kreeg wat hij verwachtte: het werd een enorme rel. Kijk en luister desgewenst op youtube.
Op de middelbare school (1969 – 1975) kregen wij van onze leraar Frans niet alleen taalonderwijs. Het ging over geschiedenis, cultuur, gastronomie, kunst, mode, architectuur en veel andere onderwerpen. Vaak vergezeld van een diapresentatie. De liefde voor Frankrijk was geboren en in mijn werk heb ik veel profijt gehad van zijn onderricht. De Marseillaise ontbrak ook niet in het lesprogramma en de volledige tekst is altijd blijven hangen. Grappig om nu meer over de achtergrond te lezen.