Openingsfoto: Henri-Edmond Cross – La plage de Saint-Clair (1896)
In de loop der tijden heeft een zee aan klad- en kunstschilders de Méditerranée vereeuwigd, met een ‘mer à boire’ aan bewonderenswaardige – of minder geslaagde – aan het doek toevertrouwde impressies tot gevolg. Vele daarvan zijn niet geheel ten onrechte door de golven van de vergetelheid weggespoeld. Maar een respectabele hoeveelheid sublieme werken heeft de tand des tijds doorstaan. Met name die van een aantal inmiddels befaamde schilders die aan het einde van de negentiende eeuw aan de randen van ‘le grand bleu’ neerstreken, aangetrokken door het unieke licht, de overweldigende kleurenintensiteit en vanzelfsprekend het aanlokkelijke klimaat van de midi. Dat ze naar het zonnige zuiden afzakten had overigens niet alleen daarmee te maken; sinds in 1857 de treinverbinding Parijs-Lyon-Marseille tot stand kwam, waren de pittoreske plaatsjes, het indrukwekkende berglandschap en de azuren zeereep van de Provence een stuk toegankelijker geworden. Voor die tijd reisden schilders (per koets) die ter afronding van hun opleiding een ‘tour d’Italie’ deden, linea recta door naar de Bloemenrivièra. De treinverbinding bracht daar verandering in; er werd niet meer rechtstreeks doorgereisd, men hield halt aan de Franse kant van de grens.
Met name de kuststrook bekoorde. Het duurde dan ook niet lang of de eerste schilders installeerden zich min of meer permanent – in elk geval gedurende de zomermaanden – in eenvoudige vissersplaatsjes als Saint-Tropez (dat voordien alleen per boot te bereiken was), Antibes en Cagnes.
Het was vooral dankzij de verhalen van Guy de Maupassant (1850-1893) die met zijn zeilschip Bel-Ami de Méditerrane wateren afschuimde, dat Claude Monet (1840-1926) besloot eens een kijkje aan de Zuid-Franse kust te gaan nemen. In 1888 streek hij neer in Antibes. Hij was er zo van gecharmeerd dat hij er in vijf maanden tijd maar liefst 30 werken schilderde. Andere schilders volgden in zijn voetsporen.
Het bracht meteen een ‘nouvelle vague’ in de schilderkunst op gang, als we dat zo mogen noemen. Schilders als Henri-Edmond Cross (1856-1910) en Paul Signac (1863-1935) experimenteerden volop, met wat nu het pointillisme en het neo-impressionisme heet. Het bracht een ware omwenteling in de schilderkunst van die tijd teweeg. Het was dan ook voor het werk van Signac dat Henri Matisse (1869-1954) in 1904 naar Saint-Tropez kwam. ‘Een openbaring’, zou hij later zeggen, ‘ineens kon ik mijn kleuren laten zingen, zonder rekening te houden met regeltjes en verboden, uitsluitend de kleur als expressie.’ Matisse vestigde zich een paar jaar later in Nice en kan gezien worden als de grondlegger van het fauvisme.
Voor Pierre Bonnard (1867-1947) was het als thuiskomen toen hij vanuit Fontenay-aux-Roses (Hautes-de-Seine) naar Le Cannet afzakte, dat hem inspireerde tot tal van schilderijen.
En hij was de enige niet. Henri Lebasque (1835-1937) vestigde zich er eveneens, nadat hij middels een logeerpartij bij een vriend in Saint-Tropez er achter kwam dat de midi wel een heel inspirerende omgeving vormde. In Le Cannet schilderde hij een serie fraaie naakten, waarvoor hij het model Claudine van zijn collega/vriend Bonnard mocht lenen.
Wilfrid Gabriel de Glehn (1870-1951) wordt door sommigen gezien als een late Britse Renoir vanwege zijn kleureninterpretatie en licht- en schaduwgebruik. Hij kwam vooral overwinteren in Zuid-Frankrijk.
De grote meester Pierre Auguste Renoir zelf (1841-1919) was eigenlijk vooral vanuit Limoges naar het zuiden afgezakt omdat hij last had van reuma. Een warmer klimaat zou zijn verstrammende vingers mogelijk nog een aantal jaren soepel genoeg houden om te kunnen blijven schilderen. In 1907 betrok hij de ‘mas’ Les Collettes in Cagnes-sur-Mer. Hij schilderde er een aantal van zijn mooiste meesterwerken. Hij bleef er tot aan zijn dood toe wonen en ligt er ook begraven. Les Collettes is inmiddels een aan hem gewijd museum.
