Een epidemie en de ontdekking van de Côte d´Azur

De wereld wordt nu geteisterd door het coronavirus. Erg genoeg, aan de Frans-Italiaanse grens bij Menton wordt sinds de uitbraak in Noord-Italië streng gecontroleerd. Niet voor het eerst dat getracht wordt aan die grens een epidemie tegen te houden. Met soms onvoorspelbare gevolgen. De ontdekking van de Côte d’ Azur bijvoorbeeld.

Gistermiddag liep ik toevallig langs het standbeeld van Lord Henry Brougham in Cannes. Iedere toerist loopt eraan voorbij. Terwijl die man de ontdekker van de Côte d’ Azur is. Met – voor zover je dat kunt zeggen – dank aan een cholera-epidemie in Italië. Er wordt altijd wel gezegd dat de Engelsen in de tweede helft van de negentiende eeuw als eerste internationals smolten voor de toeristische attractie van de Côte d´Azur. Dat klopt niet. Want het begon allemaal met een ‘ housewarmingparty’ van Lord Henri Brougham (1778-1868) die al in 1836 in Cannes woonde. Exclusief aan hem is het te danken dat de hele wereld nu weet dat het aan het Rivièra goed toeven is.
Lord Henry Brougham had zo ongeveer al zijn vrienden uit Engeland over laten komen. Want zijn super-de-luxe villa Éléonore was klaar, de aannemer Richard had er twee jaar aan gebouwd, conform de instructies van ingenieur L´Arras die vooral in bruggen gespecialiseerd was. De gloednieuwe villa werd in gebruik genomen en dus was het feest.
Cannes ging in die dagen nog helemaal nergens over. Een suf en armoedig vissersdorpje. Maar er was al wel een soort herberg. En de in Engeland vermaarde politicus Henri Brougham was er – met zijn dochter Éléonora – op doorreis naar Italië toevallig terechtgekomen. De ambitie van vader Henri was zijn dochter met de cultuur van Italië te laten kennismaken.
Dat ging dus mooi niet door. Want aan de Italiaanse grens werden ze in hun koets tegengehouden door de douane. ´No way dat jullie Italië binnenkomen´, werd er gezegd.
Hoezo niet?
“Een cholera-epidemie, in elk geval dit deel van Italië houden we in quarantaine”, luidde de toelichting van de grenswachters . Of woorden van gelijke strekking.
Dan maar weer naar dat vissersgehucht. Bedroefd en onthust keerden vader en dochter naar Cannes terug. Hoewel, ze hadden eigenlijk best goed geslapen in die herberg en het eten had ook wel gedeugd.

´Un coup de foudre´
Eenmaal terug in Cannes zou Lord Henri Brougham zich ineens gerealiseerd hebben hoe fantastisch dat dorp eigenlijk gelegen was, hoe de méditerrane sfeer hem aansprak. In het Frans: ´un coup de foudre´, een blikseminslag, een donderslag bij heldere hemel. Henri besloot voorgoed te blijven. Tot verbijstering van z’n vriendenkring en de rest van de politieke elite van Londen.
Hij kocht voor 13.500 francs een stuk onontgonnen terrein ten westen van het wijkje Suquet, nu het authentieke deel van de stad, met tal van aantrekkelijke restaurantjes. Wie op de Croisette blijft hangen, mist de essentie van Cannes, maar dat is een ander verhaal.
Brougham liet er een villa, zeg maar gerust een paleisje voor zijn dochter bouwen. Een troostprijs omdat hij zijn belofte samen Italië te bezoeken, niet had kunnen nakomen? We weten het niet. Wat we wel weten, is dat ´tout London´ in 1836 in Cannes was. En dat daarna de wereldwijde reputatie van de Côte d´Azur aan een ongelofelijke carrière begon. Koningin Victoria kwam een kijkje nemen, kunstenaars uit de VS. Ook qua marketing heeft de Rivièra veel (of misschien wel alles) aan Lord Brougham te danken.

Bijna minister-president in Engeland
Maar wie was die man? Hij was niet zomaar iemand. Een jurist die op jonge leeftijd al in het Lagerhuis gekozen werd. Die minister van Financiën was, en bijna premier van het Verenigd Koningrijk. Die het in de sfeer van de internationale handel tegen Napoleon opnam, maar die in Engeland vooral bekendheid verwierf als strijder tegen de slavernij. slavernij was in het Engelse ´empire´ al in 1807 afgeschaft, maar dat hielp niet echt. Tot Brougham als minister van Justitie in 1811 slavernij en de handel in mensen strafbaar stelde.
Na zijn vergeefse poging in 10 Downing Street te belanden, trok hij zich uit de politiek terug. Althans in Engeland.
Want in zijn geliefde Zuid-Frankrijk waar hij zich vestigde, begon hij zich met van alles en nog wat te bemoeien. Zo regelde hij dankzij zijn relaties met ´Parijs´ subsidie voor de aanleg van een serieuze haven in Cannes. Waarvan het belang in commercieel opzicht samenhing met de parfumindustrie in Grasse. De Quai de Saint-Pierre was het resultaat, export over zee werd een stuk makkelijker.
Hij was ook in hoge mate betrokken bij de aanleg van het Canal de la Siagne, waarvoor hij zich in 1835 wendde tot koning Louis Philippe. Een soort combi van een Frans-Engels bedrijf (toen al!) kreeg de order, in 1868 was dat kanaal er. Zonder de tussenkomst van de ontdekker van de Côte was dat kanaal er waarschijnlijk nooit gekomen.

De uitvinder van een nieuwe koets
Zijn grote reputatie in Zuid-Frankrijk dankte Lord Henri ook (en toen misschien vooral) aan zijn wetenschappelijk onderzoek. Zo is hij de boeken ingegaan als de uitvinder van de vierwielige koets, die door maar één paard getrokken hoefde te worden. Die koets heette en heet: La Brougham.
In 1848 vroeg Lord Henri Brougham de Franse nationaliteit aan. Dat ging natuurlijk zomaar niet. Toen niet en nu niet. Hoe kon nota bene een ´mylord´ van nationaliteit veranderen? En Brougham had te kennen gegeven dat hij Fransman wou worden omdat hij wilde toe kunnen treden tot de Assemblée Nationale, het Franse parlement in Parijs. Dat zagen de Fransen niet zo zitten.
In Cannes staat nu al jaren een standbeeld van Lord Henri op de Allées de la Liberté. Hij kijkt uit over de zee, een roos in zijn hand. De meeste toeristen lopen er maar zo´n beetje langs. Vrijwel niemand van hen beseft dat ze Cannes en de Côte d´Azur misschien wel nooit ontdekt hadden als ´mylord´ niet aan de Italiaanse grens was tegengehouden.